Trào ngược dạ dày thực quản: Nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa

Bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD) hay còn gọi trào ngược axit dạ dày là một bệnh tiêu hóa mãn tính thường gặp, gây ra chứng ợ nóng, ợ hơi, ợ chua hay khó tiêu. Tỷ lệ bệnh tái phát cao và tiến triển nặng chủ yếu do thói quen sinh hoạt, lối sống không khoa học. 

Cùng tìm hiểu thông tin về bệnh lý trào ngược dạ dày thực quản qua bài viết được tham khảo ý kiến chuyên môn từ BS.CKI Nguyễn Lâm Vĩnh Phúc - Phó trưởng khoa Nội tổng hợp - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Nam Sài Gòn

1. Trào ngược dạ dày thực quản là gì?

Bình thường, sau khi thức ăn được đưa vào miệng sẽ xuống đến thực quản, các cơ thắt thực quản mở ra để cho thức ăn cùng các chất lỏng đi vào dạ dày rồi lại đóng lại. Các nguyên nhân gây ra tình trạng trên gồm: giãn tạm thời, giảm áp lực cơ thắt thực quản dưới,  nhu động thực quản quá yếu, cấu tạo giải phẫu của thực quản bất thường…  Các chất dịch trong dạ dày như HCl, pepsin, dịch mật... trào ngược lên thực quản, kích thích niêm mạc thực quản, gây ra các triệu chứng và biến chứng của bệnh.

2. Trào ngược dạ dày thực quản thường gặp ở nhóm đối tượng nào?

Bệnh trào ngược dạ dày thực quản có thể gặp ở bất kỳ đối tượng nào và không phải lúc nào bác sĩ cũng tìm ra được nguyên nhân cụ thể. Tuy nhiên, nhóm người có nguy cơ cao mắc bệnh trào ngược dạ dày thực quản, bao gồm:

• Người thừa cân, béo phì

• Phụ nữ mang thai: đặc biệt trong 3 tháng cuối của thai kỳ, khi tử cung mở rộng sẽ chèn ép vào bộ phận tiêu hóa gây ra các triệu chứng trào ngược.

• Người hút thuốc lá: sẽ giảm bài tiết nước bọt, giảm trương lực cơ thắt thực quản dưới, kích thích niêm mạc dạ dày.

• Người có chế độ ăn uống và thói quen không lành mạnh như ăn nhiều thực phẩm chứa nhiều chất béo, dầu mỡ, uống nhiều rượu bia, ăn khuya, nằm ngay sau khi ăn...

• Người có bất thường về cấu trúc: người bị thoát vị hoành, liệt dạ dày...

• Người có căng thẳng trong công việc và cuộc sống sẽ khiến cho cơ thể tăng tiết cortisol - gây tăng axit trong dạ dày, tăng trương lực co bóp của dạ dày, đẩy dịch từ dạ dày trào ngược lên thực quản. Thêm vào đó, căng thẳng còn gây rối loạn nhu động thực quản khiến cho cơ thắt thực quản dưới trở nên nhạy cảm, dẫn đến việc giãn - mở cơ diễn ra thường xuyên làm dịch vị trào ngược từ dạ dày lên thực quản.

3. Biểu hiện của trào ngược dạ dày thực quản

Trào ngược dạ dày thực quản gây ra những triệu chứng khó chịu bên trong thực quản như:

• Ợ nóng, ợ hơi, ợ chua đặc biệt thường xảy ra vào ban đêm.

• Buồn nôn, nôn: Thường xuất hiện khi ăn quá no hoặc nằm ngay sau khi ăn.

• Đau, tức ngực: Người bệnh có cảm giác bị đè ép, thắt ở ngực, lan đến lưng và cánh tay. Đây cũng là nguyên nhân khiến bệnh trào ngược dạ dày - thực quản dễ bị nhầm lẫn với các bệnh tim mạch.

• Khó nuốt, nuốt nghẹn: Bệnh trào ngược dạ dày thực quản khi trở nặng, axit dạ dày sẽ trào ngược lên với tần suất liên tục gây phù nề, sưng tấy niêm mạc thực quản. Vì thế bệnh nhân có cảm giác khó nuốt, nuốt nghẹn và vướng ở cổ.

• Đau họng, ho kéo dài, khàn tiếng: Người bị trào ngược dạ dày thực quản có thể bị khàn giọng và ho liên tục. Hiện tượng này là do dây thanh quản khi tiếp xúc với axit dạ dày làm cho sưng tấy.

• Miệng tiết ra nhiều nước bọt: Đây là phản xạ tự nhiên do dư lượng axit từ thực quản trào lên, nước bọt sẽ tiết ra nhiều hơn bình thường để trung hòa axit.

• Đắng miệng: Trong quá trình trào ngược dạ dày, dịch mật có thể xâm nhập vào dạ dày rồi trào lên trên khiến người bệnh cảm thấy đắng miệng.

4. Biến chứng của trào ngược dạ dày thực quản

Trào ngược dạ dày thực quản nếu diễn tiến trong thời gian dài, không được điều trị đúng cách sẽ gây ra nhiều biến chứng, thậm chí ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người bệnh. 

Một số biến chứng thường gặp của trào ngược dạ dày thực quản:

• Viêm thực quản: Là biến chứng phổ biến thường gặp ở 50% bệnh nhân trào ngược dạ dày. Dịch dạ dày trào lên thực quản thường xuyên sẽ làm tổn thương niêm mạc thực quản, gây viêm. Người bệnh gặp các triệu chứng như: khó nuốt, nuốt đau, đau ngực, đặc biệt đau phía sau xương ức khi ăn uống, buồn nôn, ói mửa, mất cảm giác thèm ăn.

• Hẹp thực quản: Trào ngược là một trong những nguyên nhân chính gây ra hẹp thực quản. Người bệnh sẽ có một số biểu hiện như đau ngực, khó nuốt, vướng nghẹn vùng cổ… 

• Barrett thực quản (tiền ung thư thực quản): Đây là một biến chứng cực kỳ nguy hiểm. Barrett thực quản là tình trạng các tế bào lót ở vùng thấp thực quản bị biến đổi màu sắc do sự tiếp xúc lặp đi lặp lại với axit dạ dày. Chỉ xảy ra ở 8-15% bệnh nhân trào ngược dạ dày thực quản kéo dài.

• Ung thư biểu mô tuyến thực quản: Là biến chứng hiếm gặp nhưng lại ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người bệnh, thường gặp ở những bệnh nhân trên 50 tuổi. Giai đoạn đầu, bệnh không có triệu chứng cụ thể. Khi đến giai đoạn phát triển, người bệnh sẽ có các triệu chứng như nuốt nghẹn, đau sau xương ức, khàn tiếng, ho khan, đau ngực, sụt cân bất thường… Khi gặp các triệu chứng bất thường, người bệnh nên đến các cơ sở y tế để được thăm khám và điều trị kịp thời.

5. Phương pháp phòng ngừa trào ngược dạ dày thực quản

Trào ngược dạ dày thường có tỉ lệ tái phát rất cao, khoảng 70% bệnh nhân bị tái phát trong vòng một năm. Vì vậy, bên cạnh việc điều trị bằng thuốc hoặc điều trị ngoại khoa (phẫu thuật), các bác sĩ sẽ tư vấn và đưa ra lời khuyên về thay đổi lối sống, bao gồm:

• Duy trì cân nặng hợp lý

• Không nên nằm ngay sau khi ăn no

• Tránh ăn quá khuya hoặc ăn trước khi đi ngủ

• Ngừng hút thuốc, vì hút thuốc sẽ làm suy yếu cơ vòng thực quản dưới. Khi đó, dịch vị trong dạ dày trào ngược lại thực quản gây ợ chua, làm tổn thương niêm mạc thực quản.

• Xây dựng chế độ ăn uống hợp lý: Người bị trào ngược không nên ăn quá no, các bữa ăn nên được chia nhỏ hợp lý, không sử dụng thức uống như rượu bia, cà phê, nước có gas. Hạn chế sử dụng thực phẩm nhiều dầu mỡ, chất béo (các sản phẩm sữa, nước thịt, dầu, bơ, nước trộn salad…). Thay vào đó, lựa chọn thực phẩm có tính kiềm: thực phẩm từ tinh bột như bánh mì, bột yến mạch hay đạm dễ tiêu...

• Giữ tinh thần được thoải mái, tránh căng thẳng. Cần cân đối giữa công việc và các hoạt động giải trí thư giãn.

Những thay đổi tưởng chừng rất bình thường nhưng lại góp phần quan trọng trong việc điều trị bệnh thành công.

Quý khách khi có dấu hiệu trào ngược dạ dày thực quản cần đi thăm khám chuyên khoa Tiêu hóa tại các cơ sở y tế để phát hiện và điều trị bệnh kịp thời (nếu có).

Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Nam Sài Gòn